Şamil | Kategoriler | Konular

Zahiru'r-rivaye

ZÂHİRU'R-RİVÂYE

Zâhiru'r-rivâye; Hanefi mezhebine ait hükümlerden,
ilk imamlardan sonraki nesillere aktarılan meselelerin bir çeşididir.
Buna mesâilü'l-usûl de denilir (İbn Abidin, Resâil, I, 16).

Hanefi mezhebinin esaslarına ait ictihatların,
imamlardan sonraki devirlere nakli genelde İmam Muhammed'in
kitapları vasıtasıyla olmuştur. Çünkü İmam
Muhammed'in hem eserleri fazladır, hem de bunlar zamanımıza
kadar gelmiştir. Bu yüzden ona Hanefi mezhebinin nâkili
denilmektedir (Hayrettin Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, 98). İmam
Muhammed'in, Ebû Hanife'nin, Ebû Yusuf'un ve kendisinin görüşlerinden
derlediği kitapların bir kısmı tevatür veya şöhret
yoluyla sika raviler tarafından nakledilmiştir. Bir
kısmının rivâyeti ise bu derece sağlam değildir.
Bunlardan birincisine Zâhiru'r-rivâye, ikincisine ise Nâdiru'r-rivaye
denilir (İbn Abidin, Dürrü'l-Muhtar, I, 69).

Zahiru'r-rivâye meseleleri İmam Muhammed'in
derlediği şu altı kitapta toplanmıştır:

1- el-Mebsût: İmam Muhammed'in bize kadar gelen
eserlerinin en büyüğüdür. Bu eserde Ebû Hanife ve Ebû Yusuf'un
fürua ait görüşlerini nakletmiş ve kendi düşüncelerini
eklemiştir. Bu kitaba, el-Asl da denilir.

2- el-Câmiu's-Sağîr: Bu kitap 1502 (veya 1532)
meseleyi ihtiva etmektedir. Bunlardan 170 tanesinde ihtilaf vardır.
Bu kitapta Ebû Yusuf'un Ebû Hanife'den rivayet ettiği meseleleri de
toplanmıştır.

3- el-Câmiu'l-Kebir: Ebû Hanife'den arada vasıta
olmadan bizzat kendisinden aldığı meseleleri havidir.
Meselelerle ilgili bir takım açıklama ve tahlillere yer
verilmiştir.

4- es-Siyeru's-Sağir: Devletler umumi hukukuna
aittir.

5- es-Siyeru'l Kebîr: Bu eser de devletler umumi
hukukuna aittir. Serahsî tarafından şerhedilmiştir. Bu
şerh dört cilt halinde basılmıştır.

6- ez-Ziyâdât. ve Ziyâdetü'z Ziyâdâa:
el-Câmiu'l-Kebir'de eksik bırakılan meselelerin mütemmimidir (Karaman,
a.g.e., 98; Abdülvehhab İbrahim Ebû Süleyman-Muhammed İbrahim
Ahmet Ali, Dirâsât fi'l-Fıkhı'l-İslâmî, 68).

Kütübü sitte de denilen bu altı eseri el-Hâkimu'ş-Şehid
Muhammed b. Muhammed el-Mervezî bir araya toplamış ve eserine
e-Kâfi adını vermiştir. Şemsu'l-Eimme es-Serahsî de
bu eseri Mebsût adıyla şerhetmiştir. (İbn Abidin,
er-Resâil, 20). Serahsî'nin bu eseri otuz cilt halinde basılmıştır.

Zâhiru'r-rivâyede bulunan meseleler Hanefîlerin en
sağlam kaynağıdır. Dolayısıyla bu kaynaktaki
bir meselenin hükmü diğer kaynaktakilerle çelişirse
Zahiru'r-rivâyedeki hüküm öbürlerine tercih edilir. Bir müftü,
hükmü sorulan bir meselenin cevabını zahiru'r-rivâye
eserlerinde, imamların ittifak ettikleri bir halde bulursa onunla
fetva verir, başka bir görüşe meyletmesi caiz değildir
(A. İbrahim-M. İbrahim, a.g.e., 71).

Hüseyin KAYAPINAR


Konular