Şamil | Kategoriler | Konular

Terbiye

TERBİYE

Yetiştirme, kabiliyetlerini geliştirme,
eğitim; bilgi, saygı ve edep öğretme; iyi ahlak, nezâket,
görgü, hafif ceza verme, alıştırma, talim, eğitim
ilmi, pedagoji ve bazı yemeklere konulan bir çeşit salça gibi
manalar için kullanılır.

Eğitimle uğraşan eğitimci, pedagog
ve mürebbilere de terbiyeci denir.

Terbiye arapça bir kelimedir ve "rabba"
fiilinin masdarıdır. Terbiye'ye benzeyen çeşitli kelimeler
de aynı şekilde "rabbe" fiilinden türemişlerdir.

Terbiye ile aynı kökten gelen ve Kur'an'da yüze
yakın yerde geçen "Rabb" kelimesi, Allah'ın
sıfatıdır. Sahib, malik ve idâreci gibi manalar için
kullanılır. Aynı zamanda terbiye manasına da gelir.
Terbiye ile aynı anlamda olan bu "Rabb" kelimesinin
bulunduğu ayetlerden birinin manası Şöyledir:

"Alemlerin Rabb 'ı (terbiye edip
yetiştiricisi) Allah'a hamd olsun" (el-Fatiha, 1/1).

Terbiye, bir nevi herhangi bir şeyi kademe kademe,
tedric ile kemâline eriştirmektir. Kainattaki bütün varlıkların
terbiye görme ve kemâle erme kanunları vardır. Bu
kanunların sahibi, hakimi, idâreci ve yöneticisi de, hiç şüphesiz
Yüce Allah'tır (el-İsfahânî, el-Müfredât, İstanbul,
1986, s. 269 vd.; Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an
Dili, İstanbul, 1971, I, 62 vd.).

İslâm dini, insan terbiyesine son derece önem
vermiştir. Kur'an ve sünnet ölçüleri içinde terbiye edilen, ona
göre hareket eden insan, meleklerden daha üstün olan bir makama
yükselmiş kabul edilir. İslâm terbiyesinden mahrum olan,
nefsine, şehevi duygularına ve maddi menfaatına göre
hareket edenler de, hayvanlardan daha aşağı olan bir
dereceye düşmüş olurlar. Onun için ilk peygamber Âdem (a.s)'dan
son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)'e kadar, bütün peygamberlerin ana
gayesi, insanları tevhid inancı ile terbiye etmektir. Bu, daima
insanları iyi ve güzel şeylere götürür. Hedef, insanları
iyi ve faydalı olan şeylerle eğitip terbiye etmektir (Muhammed
Kutup, Menhecu't-Terbiyeti'l-İslâmiyye, Beyrut 1982, s. II vd.).

Günümüzde terbiye yerine eğitim kelimesi
kullanılmaktadır. Bu iki kelime bir bakıma eş
anlamlıdır. Eğitimle ilgili çeşitli kitap ve
araştırmalar yazılmıştır.

Yukarıda belirtildiği gibi, bütün
peygamberler, insanları eğitmek, terbiye etmek için gönderilmişlerdir.
Peygamberler insanları eğitirken, en güzel metodları takib
etmişlerdir. İnsan eğitiminde en güzel metod,
peygamberlerin metodudur. Onlar bu yolda sabır, doğruluk, dürüstlük,
adalet ve benzeri bütün hususlarda örnek insanlar olarak hareket etmişlerdir.
Yüce Allah Kur'an'da, peygamberlerin insanları eğitip terbiye
etmeleri hakkında şöyle buyurmuştur:

"Nitekim kendi içinizden, size ayetlerimizi
okuyan, sizi temizleyen, size kitap ve hikmeti ve size bilmediklerinizi öğreten
bir resul gönderdik" (el-Bakara, 2/151 ) .

Bu ayette geçen tezkiye, ta'lim, hikmet ve
bilmediklerini öğretme kelimeleri, alimler tarafından çeşitli
şekillerde yorumlanmışlardır; genellikle eğitim
ve terbiye manasında kabul edilmişlerdir (el-Maverdi, en-Nuketu
ve'l-Uyûnu, Beyrut 1992, I, 208).

Terbiye denince, daha çok çocuklar akla gelir. Eğitim
ve terbiye genellikle onları ilgilendirir. Onun için Yüce Allah,
inanan insanları bu hususta uyarmış, aile fertlerini kötü
şeylerden koruma ve iyi şeyleri işleme hususunda
eğitmelerini istemiştir.

"Ey inananlar, kendinizi ve aile fertlerinizi bir
ateşten koruyun ki, onun yakıtı insanlar ve
taşlardır? (et-Tahrim, 66/6).

Hz. Muhammed (s.a.v.) çocuk terbiyesi üzerinde
önemle durmuştur.

"Hiç bir baba çocuğuna güzel terbiyeden
daha iyi bir hediye veremez? (Ali Nasıf, et-Tac, Beyrut 1961, V,
8).

"Bir adamın çocuğunu eğitip
terbiye etmesi maddi (içerikli) sadakalar dağıtmasından
daha hayırlıdır" (Ali Nasif, et-Tac, V, 8).

Başka bir hadiste de, Resulullah (s.a.v.):
"Hepiniz çobansınız ve hepiniz çobanlığınızdan
mes'ulsunuz? (Muhammed b. Allan, Delilu'l-Falihin, Mısır 1871,
II, 132) diyerek, her anne-babanın çocuğunu eğitip terbiye
etmesine işâret etmiştir.

Terbiyeye bu derece önem veren İslam dini,
insanların ruh akıl ve cisminin eğitim ve terbiyesi için,
bir çok emir ve yasaklar koymuş ve bunlara uyulması için de,
çeşitli müeyyideler tespit etmiştir. islâmın
koyduğu terbiye kurallarına uygun hareket eden insanlar, dünya
ve ahirette huzur ve saâdete ererler.

Nureddin TURGAY


Konular