Şamil | Kategoriler | Konular

Yakin

YAKÎN

Aksine ihtimal olmayan, şüphenin zıddı
bir mana taşıyan yani kesinlik derecesinde yerleşmiş
sağlam ve güvenilir bilgi. Bir terim ve ıstılah olarak yakîn;
vakaya uygun düşmek şartıyla sabit ve kesin inanç manasım
da ifade eder.

Yakîn'in çeşitli ilim dallarıyla ilgisi
vardır. Meselâ; mantıkta yakîn; sağlıklı bir
akıl için hiç bir şüpheye yer bırakmayan kesin bilgiye
ifade eder. Bu tür bilgide şüpheye yer olmadığı gibi
derece farkı da yoktur. Yani, yakîn'in dereceleri olamayacağı
için, tabiat ilimlerinde, metafizikte, matematik veya manevi ilimlerde
yakîn derecesindeki bütün bilgiler birbirine eşittir (İsmail
Fenni, Lügatçe-i Felsefe, İstanbul 1341, 91).

Mantıkta yakîn; aklın, akıl yürütme
ve ispatlamaya inanmasıdır. Çünkü mantıkta bir
aksiyomdan veya bir prensipten sonucun akıl için, o aksiyom veya
prensibin kendisi kadar değeri vardır. İslâm mantıkçılara
yakîn'i Tasdik Türleri başlığı altında ele
alırlar. Buna göre; tasdik, iki kavram arasında bir bağ
kurmaktır. Bu bağ ile iki kavram ya birbirlerine
yaklaştırılır veya uzaklaştırılır.
Meselâ; "Ateş sıcaktır" önermesinde ateş
ile sıcak kavramları birbirine
yaklaştırılmış; "Buz sıcak
değildir" önermesinde de buz ve sıcak kavramları
birbirinden uzaklaştırılmıştır. Buna göre,
bu tür yaklaştırma ve uzaklaştırmada zihin dört
türlü durumda bulunabilir, yani dört türlü tasdik mümkündür.
Bunlar; yakîn (kesin bilgi), taklit, cehl-i mürekkep ve zandır.
İşte, akıl yukarda gösterilen iki kavramı birbirine
yaklaştırma veya uzaklaştırmadan bir tarafı seçmede
kararlı ise ve seçilen taraf da uyuyorsa, böyle bir tasdik veya
bilgiye yakîn (kesin bilgi) denir (Necati Öner, Klasik Mantık,
Ankara 1974, 169-170).

Psikolojik olarak yakin; bir hükmü şüpheden
uzak olarak doğru kabul eden durumunu ifade eder. Bu durum apaçık
veya herhangi bir şekilde delillendirilip ispatlanmış bir hükme
bağlı olabilir. Bunlardan birinci durumdaki yakîn'e bedihî (apaçık),
zaruri, bizzat yakîn denir. Keza, psikolojik olarak tabii yakin veya
hissi yakîn denilen şey de, aklın, duyu organlarının
verilerine inanmasıdır. "Cisimler vardır; güneş
aydınlatır" önermelerindeki kesin bilgiler böyledir. Aklın,
aksiyomlara ve akıldan çıkan ilk prensiplere inanması da
metafizik yakîn'dir.

Tasavuufta ise yakîn'in üç kısmından söz
edilir.

a- İlme'l-yakîn: Bu, bilgi durumundaki
kesinliktir, düşünmeyle elde edilir. Mesela; suyun denizdeki varlığına
dair bilgimiz böyledir.

b- Ayne'l-yakîn: Görmeden veya gözlemden meydana
gelen kesin bilgi (yakîn). Meselâ; denir kenarında duran bir
kişinin su hakkındaki bilgisi.

c- Hakka'l-yakîn: Bilme ve görmenin her ikisini de
içine alan bilgi (yakîn)dir. Denize girip yıkanan kimsenin bilgisi
böyle bir bilgidir (Cemil Saliba, el-Mu'cemû'l-Felsefıyye, Beyrut
1982, II, 588).

Görüldüğü gibi yukardaki sıralamada bilgi
derecesinde kesinlik, görme derecesinde kesinlik ve insanın bizzat iç
kavrama yoluyla elde ettiği bilgiler tarzındaki kesinlik olmak
üzere kesin bilginin çeşitleri gösterilmek istenmiştir:
Tasavvufta "tatmayan bilmez" ifadesiyle de anlatılmak
istenen bilgi çeşit (yakîn), en çok arzu edilen kesin bilgidir.

Şüphenin zıddı olan yakîn (kesin
bilgi) de subjektif ve objektif olmak üzere de iki çeşit ortaya
konmuştur. Subjektif yakîn; bu tür kesin bilgiye sahip olan kimse,
onu bir başkasına aktaramaz. Meselâ; bir kimsenin kendinde
hissettiği bir duygu böyledir. Objektif yakîn ise; bir takım
sebep ve öncüllere dayanır ki; bu tür yakînî bilgi kendisini başkalarına
da zorunlu olarak kabul ettirir. Çeşitli ilimlere ve
mantığa dair kesin bilgiler (yakînler) böyledir.

Yakînî (kesin bilgi) konusunda Gazzalî şöyle
der: "Yakînî bilgi, bilinen şeyin kendisinde hiç bir şüphe
bırakmayacak tarzda ortaya çıkan bilgidir. Bu tür bilgide yanılmaya
ve vehime asla yer yoktur. Yakînî olmayan bilgilerin hiç birine tam
güvenilmez ve bunlar yakîn ifade etmezler" (Gazzalî, el-Munkız'u
Mine'd-dalâl, Beyrut 1967, 64).

Bilginin kaynağını, değerini ve çeşitlerini
kendine konu edinen disiplin, felsefenin Epistemoloji, Gnoseoloji veya
Bilgi Teorisi denilen disiplindir.

Necip TAYLAN


Konular