Şamil | Kategoriler | Konular

Vaftiz

VAFTİZ

Hıristiyanlığa girme alameti ve
Hristiyanlığın şartı sayılan yedi merasimden
biri. Vaftiz Ortodokslarda suya girmekten, Katoliklerde üzerine su
serpmekten ibarettir. Vaftize Arapçada "ta'mid" denir.

Vaftiz, Hristiyanlıkda Hz. İsa'nın
dinine katılmanın hukuki ve mukaddes bir göstergesidir. Vaftiz
edilen kişiye verilen isme "vaftiz adı" denir. Bir
çocuğu vaftiz hazırlayan, tören sırasında onu
kucağında tutarak yanında bulunan iki önemli kişi
vaftiz anası ile vaftiz babasıdır. Kiliselerde vaftiz
suyunun konulduğu taş, metal, çimento vb. şeylerden yâpılmış
kurna biçimindeki kaba da "vaftiz teknesi" denir. Hemen bütün
dinlerde arınma ve yenilenmeyi sağlamak için çeşitli
şekillerde su kullanıldığı bilinmektedir.
İslâm'da abdest ve gusul, bir takım dinî görevlerin yerine
getirilmesi için şarttır. Bu bulunmadığı
takdirde, bu işlem toprak cinsinden temiz bir madde ile
yapılır ki, bunun adı teyemmümdür.

Hıristiyanlıktaki vaftizin, yahudilerin
yıkanma törenleri, Esseniler'in günlük banyoları ve Hz.
İsa'nın Vaftizci Yahya tarafından vaftiz edilmesi
inancıyla yakın bir ilgisi vardır. Ancak
Hristiyanlıkdaki vaftiz törenleri, yine de yukarıda
sayılanlardan bütünüyle farklıdır.
Hristiyanlığa göre genel anlamda vaftiz, Hz. Adem'le Havva'dan
intikal eden ilk (aslî) günahtan arınma olmakla beraber,
kişinin yeni bir hüviyete bürünerek Allah'ın
krallığına katılmasının takdisi
anlamlarına da gelir. İlk günah inancı
Hıristiyanlıkta önemli bir unsurdur; bir günahtan kurtulmanın
tek yolu da vaftiz olmaktır: Tarih boyunca vaftiz, kiliselerde
kişinin tamamen suya daldırılması, vücudunun bir kısmının
suya batırılması, başına su dökülmesi veya
üstüne su serpilmesi vb. şeklinde uygulanmıştır.

Vaftiz genellikle doğumun ilk haftası sonunda
yapılır. Bu gelenek Hz. İsa'nın, "Her doğan
çocuk doğumunun sekizinci gününde vaftiz edilmelidir, vaftizsiz
Cennet'e girmek mümkün değildir" buyruklarına
dayandırılmaktadır. İncil'de Hz. İsa'ya nisbet
edilen "Gidip bütün insanları aydınlatınız,
onların ruhlarını Tanrı, Oğul ve Rûhu'l-kudüs
adına vaftiz ediniz" sözü de bu konuda aynı önemi taşımaktadır.
Çocuğun vaftizi esnasında, onun dinî eğitimini
üstlenecek bir vaftiz anasıyla bir vaftiz babası seçilir.
Böylece çocukla bu ana-baba arasında dinî bir akrabalık
kurulmuş olur. Bu akrabalığı ömür boyu sürdüren
aileler olmuştur. Vaftiz, doğan çocuğun Hristiyan dinine
kabulünü sağlayan bir işlemdir. Vaftiz, ileri yaşlarda da
yapılır; çünkü vaftiz edilen kişinin, o zamana kadar
işlediği bütün günahlarından kurtulacağına
dair kesin bir inanç vardır (Bertholet, Wörterbuch der Religionen,
Stuttgart 1962, 550).

Yapılan araştırmalar su ile
yıkanarak arınma inancının Hristiyanlıktan çok
daha eski dinî bir gelenek olduğunu ortaya koymuştur. Nitekim
vaftize benzer bir uygulamaya Anadolu'daki Kybele ibadetinde
rastlanmıştır.

Hristiyan kaynakları vaftizin Hz. İsa'dan
önce, O'nun çağdaşı Vaftizci Yahya tarafından
uygulandığını, hatta Hz. İsa'nın Hz. Yahya
tarafından vaftiz edildikten sonra vaftizci adını
aldığını önemle vurgulamaktadır. Yine tarihî
araştırmalar, suyla temizlenme işleminin putperest Sâmi
toplumlarınca da uygulanmakta olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Vaftizin yapılışı ve ona olan inanç
bütün hristiyan toplumlarınca aynı şekilde kabul edilerek
değerlendirilmemiştir. Anabatizm adlı bir hristiyan
tarikatına göre küçük iken yapılan vaftizin hiçbir değeri
yoktur; büyüklerin yeniden vaftiz edilmeleri gerekir (O. Hançerlioğlu,
İnanç Sözlüğü, İstanbul,1975, 49). Vaftizin bu
şekilde yorumlanması, zamanla Hz. İsa'nın cemiyet
vaftizcisi olarak anlaşılmasına yol açmıştır.
Batizm adı verilen bir başka Hristiyan mezhebine göre vaftiz,
ergenlik çağında bütün vücudu suya sokarak yapılır.
Bu mezhep özellikle İngiltere ve Amerika'da yaygındır.

Hıristiyanlıktan önce de Filistin'de vaftiz
yapıldığı bilinmektedir. Hz. Yahya'nın birçok kişiyi
Şeria (Ürdün) nehrinde bizzat vaftiz ettiği hristiyan
kaynaklarında belirtilmektedir. Vaftizin, günümüzdeki gibi
mukaddes bir kurum halini alması, Hz. İsa'yı tâkib eden
dönemde olmuştur. Katoliklerde papazın; "Seni Baba,
Oğul ve Ruhu'l-Kudüs adına vaftiz ediyorum" cümlesiyle
yapılan vaftiz, onlara göre, kişiyi Allah'ın
mağrifetine erdirir. Yetişkinlerin vaftizi, o kişilerin dinî
konularda bilgilendirilmelerinden ve tevbelerinin alınmalarından
sonra yapılır. Protestanların anlayışına göre
vaftiz, Allah kelâmıyla suyun mistik birleşmesine dayanır.
Bu birleşmeyle günahlar bağışlanmış, ruh
tazelenmiş olur. Protestanlıkda çocukların vaftizi
zorunludur. Bunlarda vaftiz genellikle tek veya üçlü su serpme
şeklinde yapılır. Reform hareketinin önde gelenlerinden
Zwingli vaftizci, kiliseye kabul edilmek için yapılan bir dini tören
ve Allah mağrifetinin bir sembolü saymıştır. Anglikan
kilisesinde vaftiz, çocukların ruh temizliğini sağlayan
bir. vasıta kabul. edilir. Liberal Protestanlar'a göre ise vaftizin
ancak pedağojik bir değeri vardır.

Vaftiz bir inanç şeklinde kurumlaşınca,
vaftiz için özel yerlerin yapılması gündeme gelmiştir.
Ketadral ve kiliselerin yanında, vaftiz yapmaya mahsus bir tekneyi
ihtiva eden yuvarlık veya köşeli kümbet şeklinde vaftiz
hane binaları, hristiyan mimarisinde önemli bir yer işgal
etmiştir. Zamanla suya batırılarak vaftiz usulü kaldırılmış
ve kilisenin içine vaftize mahsus bir şapel ilave edilmiştir.
Burada vaftiz yapmak için vaftiz teknesi denilen bir tekne bulunmaktadır
(C. Esat Arseven, Sanat Ansiklopedisi, İstanbul, 1965, V, 2184).

Osman CİLACI


Konular