Şamil | Kategoriler | Konular

Tahric

TAHRİC

İstinbat (hüküm, netice çıkarmak), tedrib
(eğitmek) ve tevcih (yönlendirmek).

Muhaddislerin bir hadis hakkında söyledikleri
"ahrecchü'l-Buharî" sözü, o hadisi insanlara açıkladı,
kaynağını yani hadisin kendi yollarıyla zikreden
isnadındaki ricali zikretmek suretiyle beyan etmesi anlamına
gelir. Muhaddislerin bir hadis hakkında söyledikleri "harrecehü'l-Buharî"
sözü de kaynağını zikretti anlamındadır.

Muhaddislerin ıstılahında "tahric"
bir çok anlamlarda kullanılmaktadır. Bunları şu
şekilde özetlemek mümkündür:

1- Tahric, kaynağını, çıktığı
yeri insanlara açıklamak anlamına gelen "ihrac"ın
müteradifidir. Muhaddisler, mesela "bu Buharî'nin ihrac ettiği
bir hadistir" derler. Bunun manası, rivâyet etti ve isnadını
müstakilen zikretti demektir.

2- Tahric, hadisleri kitaplardan çıkarıp
rivayet etmek anlamında da kullanılmaktadır. Sehavî,
tahrici, muhaddisin hadisleri cüzlerden, meşihattan, kitap vb.
yerlerden çıkarması ve bizzat kendisinin hocalarından ya
da akranından birinin merviyatından nakletmesi şeklinde
tarif etmektedir.

3- Hadisin asli kaynaklarını göstermek ve bu
kaynaklara nisbet etmek anlamında da kullanılmaktadır. Bu
da hadisi müelliflerden kimlerin rivâyet ettiğini açıklamak
suretiyle olur (M. Tahhan, Usulu't-Tahric ve Diraseti'l-Esânid, Riyad (t.y),
s. 8-9). Bu tanımda geçen, hadisin kaynağını göstermek
o hadisin bulunduğu kitapları zikretmek suretiyle olur. Bu tür
durumlarda "Buharî bu hadisi Sahih'inde zikretti" veya "Bu
hadisi Tabarânî Mu'cem'inde irad etmiştir" gibi ifadeler
kullanılır.

Yine bu tanımda geçen aslı hadis
kaynakları sözünden maksat ise, aşağıda açıklanacak
olan kitaplardır.

1- Müelliflerinin hocalarından Hz. Peygambere
uzanan isnadlarla aldıkları hadisleri topladıkları sünnet
kitapları, Meselâ Kütüb-i Sitte, Muvatta, Ahmed b. Hanbel'in
Müsned'i, Hakim'in Müstedrek'i ve Abdurrazzak-ın Musannaf'ı
hadisin aslî kaynaklarındandır.

2- Az önce zikredilen kitaplara tabi olan sünnet
kitapları, önceki kitaplardan bir kaçını bir araya
toplayan Humeydî'nin el-Cem'u beynes-Sahihayn"ı türündeki
kitaplar veya bazı kitapların etrafını toplayan, Mizzî'nin
"Tuhfetu'l-eşref bi marifeti'l etraf" türü kitaplar veya
hadis kitaplarının özetlenmesiyle oluşan kitaplardır.

3- Tefsir, fıkıh ve tarih gibi başka
ilim dallarında te'lif edilmiş ve hadislerle istişhad eden
kitaplar. Bu tür kaynaklar için, müelliflerin hadisleri müstakilen
rivâyet etmeleri şartı koşulmaktadır. Yani o müellifin
hadisleri kendinden önce yaşamış olan birmüellifin
kitaplarından alması gerekmemektedir. Bu tür kaynaklara misal
olarak Taberî'nin Tefsir'i, İmam Şâfiî'nin el-Ümm adlı
eseri gösterilebilir. Müellifleri, bu kitapları sünnet naslarını
toplamak için te'lif etmemişlerdir. Aslında bu müellifler
kitaplarını başka ilimler hakkında
yazmışlardır. Fakat araştırmalar içerisinde
ayetlerin tefsiri, hükümlerin açıklanması ve diğer
hususlarda hadisleri delil göstermektedirler. Hadisleri ele alırken,
hocalarından Hz. Peygamber'e ulaşan isnadla kendilerine gelen
senetlerle zikretmektedirler. Bu hadisleri önceki kitaplardan direkt
iktibas etmemektedirler. İşte bunlar hadisin aslî kaynaklarıdır.

Bir kitapta bulunan hadisleri isnadları ile
birlikte çıkarmak ve her bir hadisin, varsa diğer
isnadlarını göstererek sıhhat durumlarına işaret
etmek gayesiyle pek çok tahric niteliğinde kitap
yazılmıştır. Meselâ Irakî'nin, imam Gazzalî'nin
ihyâ'sında yer alan hadisleri Tahricu Ehadisi'l -İhya?
adlı kitabında toplamıştır. Bu kitapta bazı
hadislere vakıf olmaması dolayısıyla ikinci defa,
takat daha küçük bir kitap tasnif etmiş ve bu kitaba da "el-Muğn
an hamli'l-isfar fi'l esrar fi tahrici mâ fi'l-İhya mine'l-ahbar?
adını vermiştir. Irakî kitabında her hadisin
geliş yollarını (turukunu), sahabi ravilerini, mahrecini,
sıhhat ve zayıflık derecesini göstermiştir. Zeynuddin
Kâsım b. Kutlubuğa da, "Tuhfetu'l-İhya fima fate min
tahrici ehadisi'l-İhya" adında bir kitap tasnif
etmiştir (Hacı Halife, Kesfu'z-Zunun, İstanbul 1941, 43,1,
24). Bunların dışında kırkı aşkın
tahric kitabı yazıldığı bildiriliyor (Kettanî,
er-Risaletü'l-Müstatrafe, Beyrut 1986, s. 185-191)

Tahric usulünü ve ilmini bilmenin hadisle meşgul
olanlar için büyük önemi vardır. Çünkü tahric yardımıyla
hadislerin asli kaynaklarını tesbit etme imkanına
ulaşılmaktadır.

Sabahaddin YILDIRIM


Konular