Şamil | Kategoriler | Konular

Seyh

ŞEYH

Yaşlı, ihtiyar, pir, bey, önder, kabile
reisi. Tasavvufta, kendisine bağlanan insanları (mürid) tarikat
kuralları içinde eğiten mutasavvıf. Ata, mürşid,
mukaddem gibi adlarla da anılan şeyh, bir tarikatın
kurucusu (pir) olabileceği gibi, ölümünden sonra onun yerine
geçen halifelerinden biri de olabilir. Tasavvuf anlayışına
göre şeyhin hem vuslata ulaşmış bir veli, hem de
eğiticilik, yol göstericilik niteliklerine sahip bir mürşid
olması gerekir. Her veli, özellikle meczub veliler şeyhlik görevini
üstlenemezler.

Mutasavvıflara göre üç türlü şeyh
vardır: Bunlara şeyh-i ta'lim, şeyh-i sohbet ve şeyh-i
tarikat denir. Şeyh-i ta'lim, ilim sahibi bir öğretici,
tasavvufi konularda bilgi verip, insanları aydınlatmakla yetinen
mutasavvıftır. Şeyh-i sohbet, her isteyenin sohbetine
katıldığı, sözlerini dinlediği, hâl ve
hareketlerini örnek aldığı mutasavvıfa denir.
Şeyh-i terbiye, şeyh-i irşad, şeyh-i taslik de denilen
şeyh-i tarikat ise mürid ve müntesiblerini tasavvuf yolunda eğitip
yetiştirerek Allah'a ulaştıran önderdir.

Tarikat kurallarına göre şeyhler müridlerinin
mal, beden ve ruhları üzerinde kesin biçimde tasarruf sahibidirler.
Bir mürid ne diliyle, ne de kalbiyle şeyhine itiraz edemez.
Şeyhine itiraz eden mürid kesinlikle iflah olmaz. Şeyhe
karşı işlenen günahın tevbesi yoktur. Şeyhe
bağlanan mürid, bu nedenle, bir ölü teslimiyeti içinde olmalıdır.
Zaten mürid, iradesini şeyhine teslim etmiş kişidir.
Şeyhte fani olmak, Allah'ta fani olmanın (fenafillah) ilk
adımıdır. Allah'a giden yol şeyhten geçer. Şeyhi
olmayanın şeyhi şeytandır. Şeyh keşif ve
keramet sahibidir.

Mutasavvıflara göre şeyhlik makamı
tarikat yolunun en yüce makamı ve insanları Allah'a çağırma
konusunda peygamber vekilliğinin en üstün derecesidir. Şeyh,
Allah'ı hiç şüphe içermeyen kesin bilgiyle (hakke'l-yakin)
tanıyan bir ariftir. Allah ile arasındaki tüm engel ve
perdeleri aşmış, Allah tarafından sevilme derecesine yükselmiştir.
Bakışı deva, sözü şifadır. Etkileyici
konuşması ve bakışları ile insanları
eğitir. Konuşması Allah ile, susması Allah iledir.
Hayatının bir anında bile Allah'tan gaflete düşmez.
Verdiğinde de, vermediğinde de Allah'tan razıdır.
Yanında lütuf ile kahır arasında bir fark yoktur. Lehinde
ya da aleyhinde olan her şeyi Allah'ın iradesi olarak
değerlendirir. Davranışlarını kendi isteklerine göre
değil, Allah'ın isteklerine göre ayarlar.

Şeyhin uyması gereken kimi kurallar da
vardır. Her şeyden önce diğer şeyhler arasında
sivrilmek, öne çıkmak için çalışmamalı, müridlerinin
çoğalması için gösteriş yapmamalıdır. Nefsini
bütünüyle altettiği, nefsinin tehlikelerini tamamen yok
ettiği düşüncesine kapılmamalı; halkın
arasına karıştığında tüm varlıklarla
ilişkisini kesebileceği özel bir halvet yeri ve zamanı
olmalıdır. Kendisine bağlanan müridlere iyi davranmalı,
diğer şeyhlere saygı göstermelidir. Müridlerini sevmeli,
onları sağlık ve hastalıklarında yalnız
bırakmamalı, haklarını yerine getirmelidir.
Nefislerine karşı verdikleri savaşta zaaf gösteren
müridlere hoşgörülü davranmalı; müridlerinden gelecek
herhangi bir fayda ve hizmete tenezzül etmemelidir. Müridlerin kusurlarını
yüzlerine vurmamalı, onları dolaylı biçimde uyarmalıdır.
Müridlerinde gördüğü değişiklikleri
başkalarına açıklamamalıdır.

Tasavvuf kaynaklarında tasavvufî hayata girmek,
bir mürşide bağlanmak isteyenler için gerçek bir şeyhte
aranması gereken niteliklerin dökümü yapılır.
Bunların başlıcaları şöyle özetlenebilir:
Şeyh ilim, irfan ve eserleriyle temayüz etmiş
olmalıdır. Veli olması yeterli değildir, aynı
zamanda mürşid olmalıdır. Günlük hayatı müstakim
olmalıdır. Belli bir tarikatın kuralları
doğrultusunda tasavvufi eğitimini (seyr ü süluk) tamamlamış
olmalıdır. Müridlerini yetiştirmekteki yeteneği kabul
edilmiş olmalıdır. Dini görevleri yerine getirmede
ciddiyet sahibi olmalıdır. Tekelci olmamalı; kendi
dışındaki şeyhleri kötülememeli, küçük
görmemelidir. İnsanları eğitmek bir yetenek işidir.
Öğretmek ve eğitmek herkesin yapabileceği bir iş
değildir. Bu nedenle şeyh, Allah vergisi bir kabiliyete sahip
olmalıdır.

Ahmet ÖZALP


Konular