Şamil | Kategoriler | Konular

Neceş

NECEŞ

Alış verişte satış bedelini
arttırma, müşteri kızıştırma, iddia ile
malı çoğaltma, yayma; bir kimsenin gerçek alıcı
olmadığı halde, bir malın fiyatını yükseltmesi
anlamında bir İslâm hukuku terimi. Bunu başka
alıcıyı aldatmak amacıyla yapar (et-Tehânevî, Keşşâfu
İstilâhâtil-Fünûn, tıbkı basım, İstanbul
1984, II, 1405; el-Cürcânî, et-Ta'rifât, s. 162).

İslâm'da, alış verişlere
üçüncü bir şahsın müdahalesi, aldatma ve hilesi karışmaksızın
oluşacak fiyatlar esas alınmıştır. Bir kimsenin
kesinleşmek üzere olan satışına
dışarıdan müdahale ederek fiyat teklif etmek, kardeşinin
pazarlığı üzerine pazarlık yapmak, hadisle
yasaklanmıştır (Buhârî, Büyû', 57; Müslim, Bûyû', 9;
Nikâh, 38, 51, 54, 55;.Tirmizî, Büyû', 57; Ahmed b. Hanbel, Müsned,
II, 411). Tarafların aldanmasına yol açmayan açık
arttırmalar ise serbest bırakılmıştır.
Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s) yoksul bir sahâbeye iş imkânı
sağlamak amacıyla, sahip olduğu bir kilimle kabı açık
arttırmayla satışa arzetmiş; iki dirhem teklif yapan
bir sahâbeye satmıştır. Bunlardan bir dirhemiyle evine
yiyecek, diğeri ile bir balta veya kazma satın
alınmıştır. On beş gün sonra Hz. Peygamber'in
huzuruna gelen bu sahâbe, evini geçindirdiği gibi, on beş
dirhem de tasarrufta bulunduğunu bildirmiştir (Nesâî, Büyü',
22; İbn Mâce, Ticârât, 25; Tirmizî, Büyû', 10).

Ancak bir kimsenin açık arttırmaya malı
almak için değil de fiyatı arttırmak amacıyla girmesi
demek olan "neceş", hadisle yasaklanmıştır (Buhârî,
Büyû', 58, 64, 70; Şürût, 8; Hıyel, 6; Müslim, Nikâh, 51,
52; Büyû', 11; Birr, 30, 32; Ebû Dâvud, Büyû', 44, Tirmizî, Büyû',
65; İbn Mâce, Ticârât,14; Ahmed b. Hanbel, II, 274, 277, 287, 288,
360).

Gerçek alıcı olmayan kimsenin müşteri
kızıştırarak fiyatı arttırması çeşitli
amaçlar için yapılmış olabilir. Mal sahibine normalin
üstünde menfaat sağlamak, gerçek alıcıyı zarara
uğratmak, belirli bir müşterinin o malı almasını
engellemek, kıskançlık vb. sebepler sayılabilir. Bu kimse
çoğu zaman mal sahibi ile anlaşarak fiyat arttırma
işini yapar ve onun adamı olarak çalışır. Bu
iş için aralarında anlaştıkları ücreti de alır.
Kimi zaman da gerçek alıcıyla anlaşarak, belli bir para
veya menfaat karşılığında açık
arttırmadan çekilir ve malın normal kıymetinin çok altında
satılmasına sebep olur. Böylece kötü niyetli kişiler, mâlî
yönden sıkıntı içinde bulunan kimselerin icra yoluyla satılan
mallarını, normalin çok altında bir fiyatla alma imkânını
bulurlar. Sebep ve şekil ne olursa olsun, İslâm'da, gerçek alıcı
olmayan kimselerin fiyatları dışarıdan etkilemeye çalışması
yasaklanmıştır.

Hanefîlere göre, müşteri
kızıştırma yoluyla yapılan bir satım akdi günah
olmakla birlikte geçerlidir. Hükmü, tahrîmen mekruhtur. Ancak, müşteri
kızıştırma (neceş) yoluyla oluşacak fiyat,
malın gerçek kıymetini aşmadıkça mekruh olmaz. Fiyat,
malın gerçek kıymetine ulaşmaz ve alıcı olmayan
birisi fiyatı arttırırsa bunda bir sakınca bulunmaz.
Çünkü bu, adaletin gerçekleşmesine ve malın değerini
bulmasına yardımcı olmak anlamına gelir. Açık
arttırmada en yüksek fiyatı teklif edene satışın
yapılması caiz olduğu için, fiyat, malın normal
kıymetinin üstünde de gerçekleşmiş olabilir. Bunda bir
sakınca bulunmaz. Şafiîlere göre, müşteri
kızıştırma haramdır. Mâlikî ve Hanbelîlerin meşhur
görüşüne göre ise, satım akdi geçerlidir; ancak müşteri
için muhayyerlik hakkı vardır. Çünkü o, normalin üstünde
aldatılmıştır. Zahirîler, müşteri
kızıştırma yoluyla yapılan akdin fâsit olduğu
görüşündedir (eş-Şîrâzî, el-Mühezzeb, I, 291; Seyyid
Sâbık, Fıkhu's Sünne, Kahire t.s., III, 169; ez-Zühaylî,
el-Fıkhul-İslâm ve Edilletüh, IV, 223, 239, 511, 512; İbn
Âbidin, Reddü'l-Muhtâr, terc. A. Davudoğlu, XI, 433-435).

Hamdi DÖNDÜREN


Konular