Şamil | Kategoriler | Konular

Müste'cir

MÜSTE'CİR

Kiracı, kira ile tutan, isti'car eden; "ecr"
kökünden istif'âl babında ism-i fail. İslâm hukukunda kira
akdi anlamına gelen icâre bir bedel karşılığında,
menkul veya gayri menkul bir malın menfaatini temlik etmektir. Bu
tarife göre, icâre günümüzde menkul veya gayri menkul kira akitlerini
kapsadığı gibi, işi veya memurların
işverenleriyle yaptıkları iş akdi, hizmet sözleşmesi
gibi açıkça yapılmış sayılan sözleşmeleri
de kapsamaktadır.

Kur'an-ı Kerim'de Şuayb(a.s.)'ın, Hz.
Musa'yı koyun çobanlığı için kiralaması şöyle
anlatılır: "O iki hanımdan biri: "Babacığım!
Onu ücretle çalıştır. Çünkü o ücretle tuttuklarının
en hayırlısı, güçlü ve güvenilir bir adamdır
" dedi. Hanımların babası: "Bana sekiz yıl
çalışman şartıyla seni bu iki kızımdan
biriyle evlendirmek istiyorum. Eğer bunu on yıla tamamlamak
istersen o da senden bir lütuf tur. Fakat seni zora koşmak da
istemem. İnşaallah beni salihlerden bulacaksın' dedi"
(el-Kasas: 28/26-27). Hadis-i şerifte de Hz. Musa'nın kendisini
sekiz yıl süreyle Şuayb (a.s.)'ın emrine verdiği
belirtilir (İbn Mâce, Ruhûn, 5).

İş akdinde işçi yapılacak
işin türünü, çalışma süresini ve ödenecek ücret veya
maaşı bilme hakkına sahiptir. Bunlardan birisinin meçhul bırakılması,
akdi fasit kılar. İş henüz yapılmamışsa,
tarafların akdi feshetme hakkı bulunur. Eğer iş fiilen
yapılmış olursa işçi ecr-i misle hak kazanır (Buhârî,
İcâre, 4,7,12; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 143, IV, 274; Nesâî,
Tahâre, 82). İş akdinde müste'cir durumunda olan, işverendir.

Kiralanan hayvan, menkul veya gayri menkul mal ise,
yine akit süresinin ve ödenecek bedelin belirlenmesi veya örfe göre
belirli olması gerekir.

Bir mal veya iş hakkında ücretin peşin
veya veresiye yahut taksitler halinde ödeneceği şart
koşulmaksızın icare akdi yapılsa, bedelin hemen
verilmesi gerekmez. Belki kiracı veya işveren menfaati elde
ettikten ve işçi işi yaptıktan sonra bedelin verilmesi
gerekir. Çünkü bedellerin denkliği prensibi o zaman gerçekleşmiş
olur. İşçi ücreti, memur maaşı veya kira akdinde
kira bedeli aylık, yıllık gibi belirli bir süreyle sınırlansa,
ücretin verilmesi o sürenin sonunda gerekli olur. Ancak iş veya
kira akdi herhangi bir sebeple erken feshedilse, o güne kadar işleyen
ücretin hemen verilmesi lâzım gelir; ayın sonunu beklemek
gerekmez. İcârede ücret kiralanan şeyin kiracıya veya
vekiline teslim edildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

İş veya kira akdinin süresi serbest sözleşme
ile belirlenir. Kiraya veren, kendi malını dilediği
şartlarla belirli bir müddet için kiraya verebilir. Bu müddet,
gün ve ay gibi kısa bir süre olabileceği gibi;
yılları hattâ kiracı ve kiraya verenin
yaşayamayacağı uzun zamanları da kapsamına
alabilir. Çünkü her insan kendi malında, başkasına zarar
vermemek şartıyla, dilediği gibi tasarrufta bulunma
hakkına sahiptir.

Vakıf malın kiraya verilmesinde vakıfnâmedeki
şarta riâyet edilir. Vakıfnâmede kira ile ilgili bir şart
yoksa, mütevelli, çiftlik ve arazi gibi gallesi ve ürünü için
kiralanan gayri menkulleri üç, bu kabilden olmayan şeyleri de birer
yıl süreyle kiraya verir. Bundan daha uzun- süreli kira akdinde
vakfın menfaat ve maslahatı görülürse, süre uzatımı
için hâkime başvurulur. Süre ile ilgili bu esaslar yetim mallarına
da teşmil edilmiştir. Amaç; gerçek mâliklerinin yönetmediği
bu malları korumak ve başkaları tarafından mülkiyet
iddiasına fırsat vermemektir. Hattâ vakıf olan bir arsa,
ilk üç yıl için kiralansa ve kira sözleşmesine "Birbiri
arkasına olmak üzere otuz akitle kiraladım" maddesi
eklense bu akit geçerli değildir. Ancak sözleşme hâkimin
kontrolünde yapılırsa, bu durum müstesnadır.

Yetim ve vakıf malı mütevelli ve vasi tarafından
ecr-i mislinden az bir fiyatla kiraya verilirse, müste'cirin ecr-i mislin
tamamını vermesi gerekir. Burada da gerçek mâlikleri tarafından
yönetilmeyen yetim, vakıf veya beytülmâle ait olan gayri
menkullerin kiralanması konusunda önemli bir prensip getirilmiştir.
Bu da kira bedellerinin ecr-i misil (rayiç bedel) kadar olmasıdır.
Hattâ kira bedelinde gabn-i fâhişi aşan (gayri menkullerde
emsaline göre %20 ve daha fazla) fark, akdi geçersiz kılar.
Kiracı ecr-i misli kabul etmediği takdirde tahliye sebebi
doğar (İbn Âbidîn, Reddü'l-Muhtâr, İstanbul 1984, VI, 3
vd.; el-Fetâvâ'l-Hindiyye, Beyrut 1400/1980, IV, 490 vd.; Ömer Nasuhi
Bilmen, Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, t.y.,
VI, 183 vd.; Hamdi Döndüren, İslâm Hukukuna Göre Alım
Satımda Kâr Hadleri, Balıkesir 1984, s.150-152;
ayrıntı için bk. "İcâre" maddesi).

Hamdi DÖNDÜREN


Konular