Şamil | Kategoriler | Konular

Kutub

KUTUB

Değirmen taşının miline verilen ad.
Tasavvufta, evrenin manevi yönetiminden sorumlu veliler hükümetinin başkanı.
Mutasavvıflara göre değirmen taşı milin çevresinde
döndüğü gibi bütün evren de kendisinin çevresinde döndüğü
için veliler başkanına kutub denilmiştir. Herhangi bir
sıfatla birlikte kullanılmadığında kutub kelimesi
bu başkanı dile getirmekle birlikte, birden çok kutubdan söz
etmek mümkün olduğundan Kutub yerine Kutbu'l-Aktab (Kutublar Kutbu)
deyimi kullanılır. Kutub'a, kendisine sığınanlara
yardım eden anlamında Gavs ya da Gavsu'l-Azam da denir.

Kutub, varlığın yaratılış
nedeni olan Muhammedî hakikatin (Hakikat-ı Muhammediye) kendisinde
tecelli ettiği kişidir. Veliliğin son ve en yüksek makamı
olan kutubluğa kişi kendi çaba ve çalışması ile
değil, ancak Allah'ın bağışı, vergisi sonucu
gelebilir. Kutubluk makamının Kutbu'l-İrşad ve
Kutbu'l-Aktab ya da Kutbu'l-Vücud denilen iki çeşidi vardır.
Kutbu'l İrşad, nübüvvet (peygamberlik) kurumunun iç yüzünü
(batın); Kutbu'l Vücud ise son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s)'in iç
yüzünü temsil eder. İrşad kutubları nebiler gibi çok
olabilir; fakat Vücud Kutbu her dönemde ancak bir tane bulunabilir.

Tasavvufi kitaplarla mutasavvıflar arasında
sık kullanılan Aktab-ı Erbaa (Dört Kutub) deyimi
genellikle Abdülkadir Geylani, Ahmet Rufai, Ahmet Bedevi ve İbrahim
Desuki'yi dile getirir. Bazan Ebu'l-Hasan eş-Şazili,
İbrahim Desuki yerine dördüncü kutub olarak anılır.
Mevlana Celaleddin Rumi, Hacı Bektaş Veli, Hacı Bayram Veli
ve şeyh Şaban Veli de Anadolu'nun dört kutbu kabul edilir.

Kutb'un başında bulunduğu Ricalu'l-Gayb
(Gayb Erenleri), Merdan-ı Huda, Merdan-ı Gayb ve Hükumet-i
Sufiye (Mutasavvıflar hükümeti) gibi adlarla anılan veliler düzeninde
Kutub'un sağ ve solunda İmaman denilen iki imam yeralır.
Kutub'un sağında yeralan imam (İmam-ı Yemin), Melekut
aleminin işleri ile; sol yanında yeralan imam (İmam-ı
Yesar) ise Mülk aleminin işlerine bakar. Sağdaki imam, Kutub'un
hükümlerine; soldaki imam, Kutub'un hakikatine mazhardır. Kutub
öldüğü zaman yerine soldaki İmam geçer.

Halk arasında daha çok Üçler olarak anıları
Kutub ve İmaman'ın altında yeryüzünün dört yönünü
yöneten Evtad-ı Erbaa (Dört Direk), daha aşağılarda
ise yedi iklimi yöneten Yediler (Abdal, Ahyar), halka yardım eden
Kırklar (Nüceba) ve insanları gözetleyip denetleyen
Üçyüzler (Nükeba) bulunur.

Hucviri gibi bazı mutasavvıf yazarları
"Bunların sıhhati üzerinde Ehl-i Sünnetin icmaı
vardır" (Keşfu'l Mahcub, Hakikat Bilgisi, İstanbul
1982, s. 330) dese de özellikle İslam kelam ve hukuk bilginleri
Kutub inancını İslam'ın temel inanç ilkeleriyle bağdaşmaması
nedeniyle onaylamamışlardır. Nitekim Kanuni dönemi Osmanlı
Şeyhülislâmlarından Sa'di Efendi (ö. 1538), kendisi de
Ahmediye tarikatına bağlı bir mutasavvıf olduğu
halde, Kutub inancı ve Kutub'un varlığı konusunda
verdiği fetvada "Küfürdür. Tecdid-i iman ve nikah lazım
olur ve Kutub'un vücudu fukaha katında sabit değildir. "
demiştir (Nakleden M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri
ve Terimleri Sözlüğü, c. 2, s. 332, ayrıca bk. Ricalu'l-Gayb
ve Veli).

Ahmed ÖZALP


Konular