Şamil | Kategoriler | Konular

Kıst

KIST

İnsaf, merhamet ve adaletle verilen veya alman, bölüştürülen
nasip. Mizanın iki kefesi denkleştirilip (adı
yapılıp), sonra bölüştürülen nasiplerdir. Çok kez adı
ve adli de aşan bir insaf ve merhamet ifâde eder. Kıst'ta da,
gerek mizan ve gerek adl'de olduğu gibi 'vasat' olma, orta yolda
gitme, her türlü aşırılıklardan sakınma söz
konusudur. Nitekim, 'iktisad' kelimesi de kıst'tan gelir ki, 'adalet
ve hakkaniyetle davranmak, hiçbir aşırı yöne meyletmeden
ortadan dosdoğru yürümek' demektir.

Kıst "Ka-Se-Ta" fiilinden gelir; bu fiil
zulmetmek, haktan sapmak, adalet üzere davranmamak, başkasının
nasibine el atmak' anlamına da gelir ve o zaman masdarı 'kast'
olur. Eğer sülasi (üçlü) vezin'de kullanılırsa, ism-i
fail şekliyle (kasit) zulmeden, başkasının nasibine
kasteden manasını verir ki, Kur'an'da bu şekliyle geçer:

"Muhakkak bizden müslümanlar vardır ve
bizden kasitler vardır; kim müslüman olursa, iste onlar doğru
yolu aramışlardır. Ve kasitler ise, cehennem'e odundurlar"
(el-Cin, 1615)

Fiilin 'ism-i tafdil (üstünlük derecesi belirten)
şekliyle eksat' 'daha adaletli, hakka daha yakın' demektir ve
Kur'an'da sözgelimi, "Ey iman edenler! Belirli bir süreye kadar
birbirinize borç verdiğiniz zaman onu yazın. Az olsun çok
olsun onu süresine kadar yazmaktan üşenmeyin. Bu, Allah
katında eksat, şahitlik için daha sağlam, şüpheye
düşmemeniz için daha elverişlidir" (el-Bakara. 2/282)
ayet-i gibi âyetlerde geçer.

'Aşırılığa kaçmamak, doğru
davranmak, her haklıya hakkını ve haktan nasibini vermek'
anlamında çoğunlukla fiilin 'rubai (dörtlü) vezin'deki
şekli 'eksata' kullanılır; bunun ism-i faili 'muksit' gelir
ve 'muksitler' Kur'an'da her zaman övülür:

"Eğer mü'minlerden iki bolluk vuruşurlarsa
aralarını ıslah edin; biri diğerine karşı
bağyedecek olursa, Allah'ın emrine dönene kadar bağyedenle
savaşın ve eğer dönerse aralarını adaletle bulun
ve iksat edin (her hak sahibine hakktan nasibini verin, insaflı
davranın, aşırılığa kaçmayın);
muhakkak Allah muksitleri sever" (el-Hucurât, 49/9).

Aynı fiilden gelen 'Kıstas' kelimesi ise, 'dosdoğru
ölçü, insaflı ve adaletli ölçü, mizan anlamınadır ve
Kur'an'da "dosdoğru kıstasla ölçün" (el-İsra,
17/35) âyeti gibi bazı âyetlerde geçer.

Şamil İA


Konular