Şamil | Kategoriler | Konular

Kırat

KIRAT

İslâm ülkelerinde, basılmış madenî
paraları, ecza ve kıymetli maddeleri tartmak için kullanılan
bir ölçü birimi. Ortalama dört buğday veya beş arpa tanesi
ağırlığında bir ölçü. Beldelerin veya örfün
değişmesi yüzünden dört arpa ağırlığının
esas alan bilginler de olmuştur. Bu duruma göre, örfi kırat dört
veya beş adet orta büyüklükteki arpa ağırlığını
ifade ederken, şer'î kırat beş adet orta büyüklükteki
arpa ağırlığı için kullanılmıştır.

Darphane usulünde bir kırat, dört buğdaya
itibar edilmiş olup, bu, fakihlerin beş arpa itibar ettikleri
şer'î kırata ağırlık bakımından
eşit kabul edilmiştir.

Kıratlar, hafif ağırlık
ölçülerinden olup, elmas gibi kıymetli eşya ve mücevheratı
tartmada kullanılmıştır. Bir kırat 0,200046 gram,
yani bir gramın milyonda ikiyüzbinkırk altısına
eşittir.

Gümüş paranın ağırlık birimi
dirhemle, altın paranın ağırlık birimi olan dînar
(miskal) temelde kırat birimine dayanır. Bir şer'î dirhem,
ondört kırat olup, zekâtta, mehirde, diyetlerde, hırsızlık
nisabında geçerli olan bu dirhemdir. Hz. Peygamber devrinde
tedâvülde on, oniki ve yirmi kırat
ağırlığında üç çeşit dirhem mevcut iken,
Hz. Ömer'in hilafeti sırasına bunlar birleştirilmiş
ve üçünün ortalaması olan ondört kırat, İslâmî bir
dirhem olarak kabul edilmiştir. Başka bir rivâyette, Hz. Ömer
Hicaz'da en çok kullanılan sekiz denk (danik)
ağırlığındaki bağalî dirhemi ile dört denk
ağırlığındaki Teberî dirhemini birleştirerek,
ortalama altı denk'i bir İslâmî dirhem saymıştır.
Bu iki rivayet aynı noktada birleşmektedir. Çünkü bir denk
dirhemin altıda biri olup altı denk, ondört kırat demektir.
Diğer yandan Mekke'de dirhemlerin altı denk'ten yani ondört kırattan
ibaret olduğu ve şer'an buna itibar olunageldiği de
belirtilmiştir. 356.5 şer'î dirhem bir kg. dır.

Örfî dirhem onaltı kırattır. Bazı
fakîhlere göre; zekât, mehir, diyet ve diğer konularda her
beldenin örfî dirhemi geçrelidir. Ancak bu dirhem, şer'î
dirhemden eksik olmamalıdır. Eksik olursa şer'î dirhem
esas alınır. Örfî dirhemde, her kırat dört arpa kabul
edilirse, bu eksiklik sözkonusu olur. 312 örfî dirhem, bir kg'dır.

Kırat, kıymetli maddelerin ölçü birimi
olarak müslümanlara Hz. Ömer devrinde, Suriye ve Mısır'ın
fethiyle birlikte, Konstantin devrine ait ölçü sistemi içinde geçmiştir.
Bu sistemde yedi ölçü biriminden birisi olan kırat (siliqua) 0.189
gr'dır.

Emevî hükümdarı Abdülmelik b. Mervan (ö.
75/695)'ın para performunda kırat 0.212 gram olarak
belirlenmiştir. Bu para cedvelinde altının Konstantin
zamanına ait olan ayarı 4,55 gr'dan 4,25 gr'a indirilerek (ki bu
müslümanların Suriye'yi fethi sırasında düşen
ayarın ağırlığıdır) yeni küçültülmüş
miskal meydana getirildi. Böylece miskalin öteden beri var olan taksimatından
ayrılmamak amacıyla kırat paranın değeri miskalin
1/20'si olarak belirlendi ve bu yeni kırat dört habbeye değil
üç habbeye bölündü. Sonuçta aşağıdaki para birim
cedvelleri ortaya çıktı.

Konstantin devri ölçü sistemi:

Libra (rıtl).............................: 327,45
gr.

Uncia (ukıyye)......................: 27,288 gr.

Sextula (miskal)...................: 4, 548 gr.

Drachma (dirhem)................: 3,411 gr.

Obulus (danık)......................: 0,568 gr.

Siliqua (kırat).......................: 0,189 gr.

Granum (habba)...................: 0,047 gr.

Abdülmelik devri ölçü sistemi:

Rıtl.........................................: 306
gr.

Ukıyye....................................: 25,5
gr.

Miskal.....................................: 4,25 gr.

Dirhem.................................. : 3,186 gr.

Danık (denk)...........................: 0, 531
gr.

Kırat.......................................:
0,212 gr.

Habba....................................: 0,071 gr.

Bu listede miskal 4,25 gr'a düşürülünce,
gümüş dirhemin Hz. Ömer devrinde belirlenen altın dinara olan
onda yedi (7/10) oranını korumak için, dirhemin ağırlığını
da 2,97 gr.a düşürmek gerekmiştir. Bunun sonucunda 3,186
gr.lık dirhemin basımı imkânsız hâle geldi. 0,212
gr.lık para olarak, kırat'a kıymet veya fiyat tesbitinde
çokça rastlanır. Yanında altın veya gümüş
kaydı olmayınca, prensip olarak altın birimi için kullanıldığı
kabul edilir.

Günümüzde, mücevher, kıymetli maden ve ilaç
gibi hafif ağırlık sistemi olarak doğuda, son
zamanlara kadar Avrupa'da çeşitli ağırlıkta
kırat'a rastlanır. Kırat, İstanbul'da 0,2073,
Şam'da 0,200, Bağdat'ta 0,2103, İran'da 0,151, Hind
adalarında 0,198 gr. dır. İngiltere'de mücevher için kırat
0,20531, Hollanda'da 0,2059, Fransa'da 0,2055, Almanya'da 0,2055,
Avustralya'da ise 0,2061 gr.dır. Tedâvülde kullanılan
basılmış madenî paralar için, kırat daima
dinarın 1/24'ini ifade eder (İbnü'l Hümâm, Fethu'l-Kadîr,
II, 522, Tecrîd-i Sarih Tercümesi V,40,48,49; Bilmen, lstılahat-ı
Fıkhıyye Kâmusu, IV,121,124; Hamdi Döndüren, İslâm
Hukukuna Göre Alım Satımda Kâr Hadleri, Balıkesir 1984,
s. 64,65; Artuk, "Sikke" A. X, 622, E. V. Zambaur, "Kırat",
İA., VI,734,735; Feriduningin, İktisat, İstanbul, 1964, s.
539; M. Z. Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul 1971, "Kırat " mad.).

Hamdi DÖNDÜREN


Konular