Şamil | Kategoriler | Konular

Asabe

ASABE

Sarmak, kuşatmak, şiddet, kuvvet, yardım
ve himaye, baba tarafından olan yakın akrabalar. Bir miras
hukuku terimi olarak ise; yalnız başına olduğunda bütün
mirası Ashabü'l Ferâiz'den* mirasçı bulununca onlardan
artanı alan ve ölene (mûris'e) araya kadın girmeksizin
bağlanan erkek hısımlarla bu hükümde olan diğer
kimselerdir. Oğlu, oğlun ilânihaye oğlu gibi.
Bunların belirli miras hisseleri ayet ve hadislerde
belirlenmemiştir.

Asabe önce ikiye ayrılır: Kan
hısımlığı sebebiyle asabe, köle ve câriyeyi
hürriyetine kavuşturmaktan doğan asabe.

Kan hısımlığı sebebiyle asabe
üçe ayrılır:

A) Kendi başına asabe olanlar (Binefsihi
asabe). Bunlar ölenle (mûrisle) aralarına kadın girmeyen erkek
hısımlardır. Bunlar dört sınıf olup
şunlardır:

1) Ölenin araya kadın girmeyen erkek fürûu. Oğlu,
oğlunun... oğlu gibi. Ayette: "Ölenin çocuğu (oğul
veya kız) varsa ana ve babadan herbirine terikenin altıda biri
vardır" (en-Nisâ, 4/11) buyurulur. Burada, babaya belli hisse
verilerek, oğul asabelikte (artanı almada) ondan öne alınmıştır
.

2) Ölenin araya kadın girmeyen erkek usûlü.
Babası, babasının... babası gibi. Ayette: "Ölenin
çocuğu olmayıp da, O'na ana ve babası mirasçı
olduysa, üçte biri anasınındır" (en-Nisâ, 4/11)
buyurulur. Burada annenin hissesi belirlenmiş, artanın da babaya
ait olacağına işaret edilmiştir.

3) Ölenin babasının araya kadın
girmeyen erkek fürûu. Ölenin ana-baba bir veya baba bir erkek kardeşleri
ile bunların ilânihaye oğulları gibi. Bununla ilgili olan
Kur'anî hüküm şudur: "Eğer (mirasçı) erkek
kardeş ise çocuksuz (ve babasız) ölen kız kardeşinin
(ölümüyle) bıraktığı mirasın
tamamını alır" (en-Nisâ, 4/176) Cenâb-ı
Allah'ın hükmüne göre çocuğu ve babası olmayan kimse
ölür ve geride ana-baba bir veya baba bir erkek kardeşi
kalırsa, mirasın tamamı, ashabü'l-ferâiz'den kimse varsa,
bunlardan artanı bu erkek kardeşindir.

4) Ölenin dedesinin erkek fürûu. Ana-baba bir veya
baba bir amcalarla, bunların ilânihaye erkek çocukları.
Hadiste şöyle buyurulur: "Nebî (s.a.s.) mirası ana-baba
bir erkek kardeşe, sonra baba bir erkek kardeşe, sonra ana-baba
bir erkek kardeşin oğluna, sonra baba bir erkek kardeşin
oğluna verdi. Amcaların durumunu da aynen bunlar gibi zikretti"
(el-Mavsilî, el-İhtiyar, V, 93; Hafidu İbn Rüşd, Bidâyetü'l-Müctehid,
II, 321-322)

Birden çok asabe birlikte bulunursa en yakın ve
en kuvvetli olan tercih edilir. Diğerleri mirastan düşer.
Resulullah (s.a.s.): "Ashabü'l-Ferâize hisselerini veriniz.
Onlardan artan miras, en yakın erkek hısımındır"
(Buhârî, Ferâiz, 5, 7, 9-10; Müslim, Ferâiz, 2-3; Tirmizî, Ferâiz,
8) buyurmaktadır.

Buna göre asabeye miras verilirken şu prensiplere
uyulur:

1) Yakın olan uzak olanı düşürür. Bu
da ikiye ayrılır:

a) Sınıfta yakınlık: Bir önceki sınıftan
asabe varken sonraki sınıfta bulunanlar miras alamaz. Meselâ, oğul
varken baba veya erkek kardeş miras alamaz. Ancak baba aynı
zamanda ashabü'l-ferâiz'den olduğu için bu durumda altıda bir
alır.

b) Derecede yakın olan uzak olanı düşürür.
Bu durum aynı sınıfta, birden çok asabe bulunması hâlinde
sözkonusu olur ve ölene en yakın olan tercih edilir. Meselâ;
birinci sınıftan oğul ile oğlun oğlu birlikte
mirasçı olsalar, derecede (batında) yakın olan oğul,
torunu düşürür.

2) Kuvvetli olan zayıfı düşürür. Bu
durum, sınıf ve derecesi aynı olan birden çok asabe
birlikte bulunursa sözkonusu olur. Meselâ; ana-baba bir erkek kardeş
ile baba bir erkek kardeş birlikte bulunsalar,
hısımlığı kuvvetli olan öz kardeş, baba bir
kardeşi düşürür.

Asabe'ye miras verilirken bu, sınıf, derece,
yakınlık ve kuvvet durumlarının daima gözönünde
tutulması gerekir. Ana-bir erkek kardeşlerle, ana bir amcalar
zevi'l-erham* grubu içinde yer alırlar.

B) Başkası ile birlikte asabe olanlar (Bigayrihi
asabe). Bunlar kadınlardan olmak üzere dört çeşit
hısımlardır. Erkek kardeşleri ile birlikte müşterek
asabe olurlar.

1) Ölenin kızları . Bunlar ölenin oğulları
ile müşterek asabe olurlar. Cenâb-ı Allah; "Allah size (miras
hükümlerini şöylece emir ve) tavsiye eder. Çocuklarınız
hakkında, erkeğin hissesi iki kızın hissesi kadar"
(en-Nisâ, 4/11) buyurur.

2) Ölenin oğlunun kızları. Bunlarda
ölenin aynı derecede (batındaki) oğlun oğlu ile asabe
olurlar. Yukarıdaki ayette evlad kelimesi oğul ve kız
anlamı yanında bunlar olmayınca oğlun... oğlu
veya kızı anlamına da gelir (İbn Rüşd, Bidâyetü'l-Müctehid,
II, 311-312)

3) Ana-baba bir kız kardeşler. Bunlar öz
erkek kardeşlerle birlikte olunca asabe olurlar (en-Nisâ, 4/176)

4) Baba bir kız kardeşler. Bunlar da baba bir
erkek kardeşlerle birlikte asabe olurlar. (en-Nisâ, 4/176)

C) Başkasının bulunması ile asabe
olanlar (Maagayrihi asabe). Bunlar ölenin kızları veya
oğul kızları ile birlikte bulununca asabe olan kız
kardeşlerdir. Bunlar iki kısımdır:

I) Ana-baba bir kız kardeşler. Ölenin kızı
veya oğlunun kızı ile asabe olurlar. Hz. Peygamber (s.a.s.):
"Kız kardeşleri, kızlarla birlikte bulununca, asabe
yapınız" (Buhârî, Ferâiz, 12; Dârimî, Ferâiz, 4).
buyurmaktadır.

2) Baba bir kız kardeşler, yine ölenin kızı
veya oğlunun kızı ile asabe olurlar. Bu konudaki delil,
yukarıda zikrettiğimiz hadistir. Ana-baba bir kız
kardeş bulunmayıp da, kız veya oğul kızı ile
beraber baba bir kız kardeş bulunursa asabe olur.

Burada asabe olan kız kardeşler, ölenin kızı
veya oğul kızı ashabü'l-ferâiz sıfatıyla
belirli hissesini aldıktan sonra, artanı alırlar. Aynı
kuvvette sayıları birden fazla olunca, artanı kendi
aralarında eşit olarak paylaşırlar. Üç tane ana-baba
bir kız kardeşin asabe olması gibi. (Hamdi Döndüren,
Delilleriyle İslâm Hukuku, Şahıs, Aile, Miras Hukuku,
İstanbul 1983, s. 495-507)

Hamdi DÖNDÜREN


Konular