Şamil | Kategoriler | Konular

Adetullah

ÂDETULLAH

Allah'ın kanunu, sünneti. Âdet, geri dönmek
manasına olan Avd'dan isimdir. Aslı avdettir. Aynı zamanda
âdet; İsti'mâlin eş anlamlısıdır.

Âdet, Kur'an-ı Kerim'de "Sünnet" lâfzı
ile teblîğ buyurulmuş ve müfessirler tarafından düstûr,
kanun diye izah edilmiştir. Kur'an-ı Kerim'in Ahzâb, Fâtır,
Fetih gibi birçok surelerinde âdet, hep sünnet lâfzıyla tabir
buyurulup, bütün bunlarda Allah'ın âdetlerinden, kanunlarından
sözedilmiş ve Âdetullah'ın değişmesinin mümkün
olmadığı bildirilmiştir. Âdetullah ile ilgili
ayetlerin çoğunda, bilhassa geçmiş ümmetlerin müşriklerine,
dünyevî ve uhrevî ceza tayininde carî bulunan ilâhî kanun tebliğ
edilmiştir. (bk. el-Enfâl, 8/38; el-İsrâ, 17/76-77; el-Fâtır,
35/42-43)

Âdet; selim tabiatlarda makbul olup, devamlı
yapılan işlerde insanların içinde istikrar bulmuş
hususlardan ibârettir. Âdet üç çeşittir: Genel örf âdetleri (ayak
basma gibi.) Özel örf; (her grubun terimleri. Nahiv'de ref' kelimesi
gibi.) (Şer'î örf, salât, zekât ve hac gibi. Bunlarda lügat
manasının yerine şer'i manalar kullanılır) (et-Tehânevî,
Keşşâf-u Istılâhâti'l-Fünûn, İstanbul 1984, II,
958)

İlâhî âdetler, kevnî ve ilâhî sünnetlerdir.
Tabiat kanunları Âdetullahtır Kevnî sünnetler, Allah'ın
genel hikmeti gereği değişmez. (el-Fetih, 48/23) Şu
kadar ki bazı kere özel tercih hikmeti gereği Cenâb-ı
Allah sebebi veya tesiri yok eder. Sebepsiz veya
alışılmamış sebeplerle müsebbibâtı
yaratır; böylece âdât-ı İlahiyye haricinde harikulâde
olaylar yaratır.

Kevnî sünnetlerin veya tabiat kanunlarının
koyucusu olan mutlak yaratıcı, harikulâdeye has olan birtakım
kanunlar koymaktadır. İşte o kanunlara göre, bazen
insanlar aracılığıyla birtakım harikulâde
olaylar meydana gelebilir.

Cenâb-ı Hakk, Kur'an-ı Kerim'de Âdetullah'ı
ve hikmetlerini zikrederek Müslümanlara, daha önce bilmedikleri her
şeyin varlığını bildirdi ve kendisinin
yaratıklar üzerinde kanunları olduğunu haber verdi. Bu gerçekten
hareketle, bu sünnetleri bir ibret ve nasihat olmak üzere en güzel bir
şekilde "Allah'ın Sünnetleri İlmi" diye bir ilim
dalında toplayıp incelemek mümkündür. Bilindiği üzere
Allahü Teâlâ, bazı ayetlerde kanunlarını açıkça
göstermiştir. Bazan sebebi bir ayette, onun sonucunu da diğer
bir ayette zikretmiştir. O, geçmiş milletlerin haberlerini
zikrederken genellikle âdetini zımnen göstermiştir.
Adetullah'ı izah eden ayetlerden bazısı şunlardır:

"Biz bir Resul göndermedikçe, hiçbir kimseye
azap edecek değiliz." (el-İsrâ, 17/15)

"Allah, bir topluma verdiği nimeti, onlar
kendilerinin (iyi) hâlini (fenalığa) çevirmedikçe bozmaz."
(er-Ra'd, 13/11)

Bunlardan başka, Allah'ın, peygamberlerini
fertlere değil toplumlara gönderdiğini (Hûd, l l/25), cihada
icabet etmeyen bir kavmin yerine başka bir kavmi getireceğini (et-Tevbe,
9/38-39), servetin sadece zenginler arasında dönüp dolaşan bir
şey olmaması için zekât ve sadakaların yanı
sıra, ganimetlerden fakirlere daha fazla pay verilmesini (el-Haşr,
59/7) belirten ayetler Âdetullah'ı ifade eden hükümlerdir.

Hasan Fehmi KUMANLIOĞLU


Konular