Şamil | Kategoriler | Konular

Abık

ABIK

Kaçak köle anlamına gelen bir fıkıh
terimi. Mastarı ibâk olup, hür olsun köle olsun firar eden insan
için kullanılır. Bir İslâm hukuku terimi olarak ise; bir
kölenin, elinde bulunduğu kimsenin yanından bir korku veya
işinde bir zorlama olmaksızın isyan ederek kaçmasıdır.
(İbnü'l-Manzûr, Lisanü'l-Arab, Âbık maddesi).

İslâm'da kölenin efendisinin yanından kaçması
yasaklanmış ve bunu alışkanlık hâline getirme
hukukî bir ayıp sayılmıştır. Köle firarını
yasaklayan çeşitli hadisler vardır. Cerîr b. Abdullah
el-Becelî'nin naklettiği bir hadis şöyledir: "Allah
Rasûlü şöyle buyurmuştur: "Herhangi bir köle
efendisinden kaçarsa, dönünceye kadar küfre düşmüş olur."
Başka bir rivayette, "Bir köle firar ederse, ondan zimmet kalkmış
olur" (Müslim, Sahih, Nst. M. Fuad Abdulbaki, I, 83), Kölenin
kaçak sayılması için âkıl ve bâliğ olması
gerekir. Çocuk veya akıl hastası olursa yitik veya yolunu
kaybetmiş sayılır (el-Fetâvâ'l Ankaraviyye, el-Emîriyye,
I, 204).

Hanefî ve Mâlikîlere göre, kaçak bir köleyi
gören kimse, yakalamadığı takdirde zâyi veya telef olacağından
korkarsa ve gücü de yetiyorsa bunu yakalaması gerekir. Ancak böyle
bir köleyi kendisi için tutması haramdır. Şâfiîlere
göre ise, efendisinin izni olmaksızın kaçak köleyi yakalamak
câiz değildir (İbnü'l-Hümâm, Fethu'lKadîr, IV, 434;
İbn Âbidîn, Reddü'lMuhtâr, III, 325). Köle, yakalayanın
elinde, sahibine geri verinceye kadar emânet hükümlerine tâbi bulunur.
Sahibi bulunmazsa ilgili resmî makama teslim edilir (el-Fetâvâ'l-Ankaraviyye,
I, 203).

İslâm VI. M. yüzyılın gereği köleliği
kaldırmamış, ancak köle ve câriyelere birtakım insanî
haklar bahşetmiş, her fırsatta onları hürriyetlerine
kavuşturmanın faziletinden bahsetmiş ve tedricen
kalkması için gerekli düzenlemeler getirmiştir. Ashâb-ı
Kiramdan Ebû Zerr (r.a.) zenci bir köle ile tartışmış,
durum Rasûlullah (s.a.s.)'a intikâl edince, o şöyle buyurmuştur:
"Köleler, Allâh'ın sizin elinizin altında
bulundurduğu kardeşlerinizdir. Onlara yediğinizden yedirin,
giydiğinizden giydirin. Onlara üstesinden gelebilecekleri yükü
yükleyiniz. Eğer ağır yük yüklerseniz, onlara yardım
ediniz" (Buhârî, İman, 22, Itk, 15; Müslim, Eymân, 40).
Köle ve câriye gerçeği olan bir devirde bununla ilgili düzenlemelerin
bulunması tabiidir. (Ayrıca bk. Azad etmek).

Hamdi DÖNDÜREN


Konular