Şamil | Kategoriler | Konular

Zevaid

ZEVÂİD

Fazlalık, ek, ilâve anlamına gelen "zâid"in
çoğulu. "Zâde" kökünden "ziyâde" mastarı;
artmak, çoğalmak, arttırmak, bahşetmek anlamlarına
gelir. Zevâid, bir hadis ilmi terimi olarak; belli bir kitap veya
kitapların belli kitap veya kitaplardan fazla ve farklı olarak
kapsadığı hadisler, bir kitaba sonradan yapılan ilâveler
anlamına gefir. Fıkhın tedvin çağında, önceki fıkıh
bilgilerine eklenen ilâveleri kapsayan eser anlamında zevâid yerine
"ziyâdât" sözcüğü kullanılmıştır.
Nitekim Muhammed b. Hasen eş-Şeybânî'nin (ö. 189/805) yazdığı
altı zâhiru'r-rivâye kitabından birisinin adı "ez-Ziyâdât"
tır. Yine aynı müellifin daha az meşhur kişilerce
nakledilen ve nevâdir denilen eserlerden birisi de "Ziyâdetü'ı-Ziyâdât"
adını alır.

Hadis terimi olarak zevâid hadis kaynaklarını
tamamlayıcı nitelikte olan kitapları ifade eder. Bu tür
kitapların ortaya çıkışı şöyle bir yol
izlemiştir. İkinci hicret asrından itibaren hadislerin
tedvin ve tasnifi başlamış, üçüncü yüzyılda ise
tasnifin altın çağı yasaklanmıştır. Bu
asırda "altı hadis kitabı" diye ün yapan
el-Buhârî ve Müslim'in "es-Sahîh"leri ile, Ebû Dâvud,
et-Tirmizî ve İbn Mâce'nin Sünen'l-eri, Ahmed b. Hanbel'in
Müsned'i, diğer sünen ve müsned kitapları ortaya çıkmıştır.
Ancak hadisleri tasnif eden musannıflar kitaplarında bütün
hadisleri toplamayı amaç edinmemişlerdir. Eğer her müellif
kendinden önceki musannıfın kitabına
almadığı hadisleri toplamayı amaç edinseydi bütün
hadisler kısa sürede tek kitapta yerini alabilirdi.

Bununla birlikte hicri dokuzuncu yüzyıldan
itibaren "Zevâid kitapları" adı verilen
tamamlayıcı eserler meydana getirilmiştir.

Zevâid kitaplarından amaç; bir hadis kitabını
temelalıp, onda bulunmayıp başka hadis kitaplarında
olan hadisleri tesbit ettikten sonra ilave olarak bu hadis kitabına
eklemektir. Meselâ; Buharî'nin Sahîh'indeki hadislerin bir bölümü
Müslim'de de vardır. Müslim'in Buhârî'de olmayan hadislerini bir
araya getirip Buhâri'ye ilâve ettiğimiz zaman "Buhârî
üzerine yapılmış bir zevâid" kitabı
yazmış oluruz.

Önceki yüzyıllarda çeşitli zevâvid
kitapları yazılmıştır. Başlıcaları
şunlardır:

1- Nûreddîn Alî b. Ebî Bekr el-Heysemî'nin
(807/1404) "Mecmau'z-Zevâid ve Menbaü'l-Fevâid" adlı
eseri, Beyrut 1967; Neşr: Dâru'l-Kitab, c. I-X. Bu eser iki cilt
olarak "Zevâidu Mûsned Ahmed ale'l-Kütübi's-Sitte" büyük
bir cilt olarak "Zevâidu Müsnedi'l-Bezzâr ale'l-Kütübi's-Sitte",
bir cilt olarak "Zevâidü Müsned Ebî Ya'l-â el-Mavsılî
ale'l-Kütübi's-Sitte", üç cilt olarak

"Zevâidü'l-Mu'cemi'l-Kebîr li't Taberânî
ale'l-Kütübi's-Sitte" ve iki cilt olarak "Zevâidü'l-Mu'cemi'l-Evsât
ve'l-Asgar li't-Taberânî alel Kütübi's-Sitte" adlı eserlerin
toplamından meydana gelmiştir.

2- Hâfız Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr
el-Busayrî (ö. 840/1436) tarafından te'lif edilen zevâidler.
Bunlar şu adları alır: a) İbn Mâce'nin Sünen'inin
Kütübü Hamse (el-Buharî, Müslim, Ebû Dâvud, en-Nesâî, ve
et-Tirmizî'nin kitapları) üzerine Zevâid b) Ebû Dâvud
et-Tayâlisî, el-Humeydî, Müsedded, ibn Ebî Ömer, İshak b. Râhûye,
Ebû Bekr İbn Ebî Şeybe, Ahmed İbn Munî', Abd İbn
Humeyd, el-Hâris İbn Muhammed, Ebû Ya'l-â el-Mevsılî'nin
Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte üzerine Zevâid'i. c) el-Beyhakî'nin
es-Sünenü'l-Kübrâ'sı için Kütüb-ı Sitte üzerine birleştirdiği
Zevâid'i.

3. İbn Hacer el-Askalânî'nin (ö. 852/1448);
İbn Ebî Ömer el-Adenî, Ebû Bekr el-Humeydî, Müsedded,
et-Tayâlisî, İbn Munî', İbn Ebî Şeybe, Abd İbn
Humeyd ve el-Hâris İbn Muhammed'in Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte
üzerine, yine aynı müellifin Bezzâr'ın ve Ahmed b. Hanbel'in
Müsned'l-erinin Kütüb-i Sitte üzerine ayrı ayrı
topladığı Zevâid'leri. bunlar arasında
sayılabilir (bk. Talat Koçyiğit, Hadis İstilahları,
Ankara 1980, 472, 473).

Bunlar gibi dokuzuncu yüzyıldan sonra meydana
getirilmiş daha pek çok zevâidler vardır.

Zevâid kitaplarının, hadislerin
tekrarları dışında aynı konu ile ilgili
olanları birleştirme bakımından
araştırıcılara önemli bir kolaylık
sağladığında şüphe yoktur.

Hamdi DÖNDÜREN


Konular