Şamil | Kategoriler | Konular

Hürmet-ı müebbede

HÜRMET-İ MÜEBBEDE

Hürmet; Evlenmeleri yasak olanların
arasındaki haramlık; yasaklanmış olmak, mümkün
olmamak. Müebbede; ebedî olarak, sonsuza kadar. Hürmet-i müebbede;
"ebedî haramlık; sonsuza kadar mümkün olmamak". Bir
İslâm hukuku terimi olarak; bir kimsenin kendileriyle evlenmesi
ebedî olarak haram kılman bazı hısımları ifade
eder. Buna, mutlak evlenme engelleri de denir. Bu engellerin menşei;
dinî, ahlâkî, sosyal, tıbbî ve fizyolojik düşüncelere
dayanır. Eski ilkel toplumların çoğunda bugünkü anlamda
evlenme engelleri yoktur.

Çeşitli hukuk sistemlerinde, evlenme engelleri
arasında esaslı yakınlıklar olduğu görülür.
Meselâ; kilise hukuku ile, İslâm hukukunun evlenme engeli saydığı
haller arasında esaslı bir benzerlik vardır. Bunların
bazıları geçici engel teşkil eder, şartlar
değişince engel de ortadan kalkar. Din
ayrılığı veya başkası ile evli bulunmak gibi...
Bir kısmı ise hiçbir şekilde ortadan kalkmayan sürekli
engeller olup hürmet-i müebbede meydana getirirler (el-Kâsânî,
Bedâyîu's-Sanâyi', II, 256 vd.; İbnü'l-Hümâm, Fethu'lKadîr,
II, 357 vd.; İbn Rüşd, Bidâyetü'l-Müctehid, II, 28-42;
el-Fetâvâ'l-Hindiyye, 1, 273 vd.; M. Zihnî, MünâkehâtşşşMüfarakât,
s. 29-45).

Mutlak evlenme engelleri Nisâ Sûresi yirmiüçüncü
âyette şöyle sıralanmıştır: "Analarınız,
kızlarınız kızkardeşleriniz,
halalarınız, teyzeleriniz, kardeş kızları,
kızkardeş kızları ve sizi emziren süt analarınız,
süt kardeşleriniz, karılarınızın anaları,
kendileriyle zifafa girdiğiniz karılarınızdan olup
himayelerinizde bulunan üvey kızlarınızla (evlenmeniz)
size haram kılındı"

Bu âyetin hükmünden üç çeşit mutlak evlenme
engeli ortaya çıkıyor. Kan hısımlığı,
sihrî hısımlık ve süt hısımlığı.

Kan hısımlığı: Bir erkeğe
nesep veya hısımlık sebebiyle dört grup kadın haram
olur. Anası ve yukarıya doğru bütün nineler; kızı
ve aşağıya doğru bütün kız torunları;
kız kardeşi, erkek üvey kız kardeşinin
aşağıya doğru kız çocukları. Burada erkek
veya kız kardeşin ana baba bir, baba bir veya yalnız ana
bir kardeş olması sonucu etkilemez. Halalar ve teyzeler, büyük
hala ve büyük teyzeler ebedî evlenme yasağı kapsamına
giren nesep hısımlarıdır.

Alman hukuku ile diğer bazı batılı
devletlerin hukukunda amca, hala, dayı ve teyze ile yeğenler
arasında evlenme engeli yer almamıştır. Macaristan'da
kardeş çocukları da evlenmez. Katolik kilise hukukunda eskiden
yedinci dereceye kadar kan hısımları arasında evlenme
yasak idi. Sonradan bu da dördüncü dereceye kadar indirildi. Yani,
usûl fürûu ve kardeşlerle bunların fürûu arasında
cereyan eden bir engel halini aldı. Mûsevilerde, bir kimsenin yeğeni
ve yeğen çocukları ile evlenmesi yasak değildir.

Sıhri hısımlık: Sıhriyet,
eşlerden birini diğerine bağlayan hukukî bir rabıtadır.
Sonradan boşanma veya ölümle evlilik sona erse bile, sıhri
akrabalık ortadan kalkmadığı için, bu mutlak bir
evlenme engeli teşkil eder. Bunlar dört grupta toplanabilir: Üvey kızlar,
kayın valideler, üvey ana ve nineler ile gelinler bu engelin kapsamına
girer.

Üvey kız; bir erkeğin evlendiği
kadının başka bir erkekten olma kızıdır. Böyle
bir kızın annesiyle evlenip, cinsî temas olduktan sonra,artık
bu üvey kız, üvey babasına sonsuza kadar haram olur.

Kayın valideler: Bir erkek, evlendiği
kadının annesi veya nineleri ile ebedî olarak evlenemez.

Üvey ana ve nineler de ebedî haramdır (en-Nisâ,
4/22).

Gelinler: Bir erkek, oğlunun veya
torunlarının hanımı ile, boşanma veya ölümle
gelinler dul kalsa bile artık evlenemez (en-Nisâ, 4/23).

Ebû Hanîfe'ye göre zina da evlilikte olduğu
gibi sıhrî hısımlık meydana getirir. Buna göre, bir
erkek bir kadınla zina edince, bu kadının annesi, ninesi...
ile kızı veya kız torunları zina eden erkeğe
haram olur. Zina eden kadın da, zina ettiği erkeğin usûl
veya fürûu ile evlenemez. İmam Şâfiî ile İmam Mâlik'ten
bir rivâyete göre zina sıhrî hısımlık doğurmaz
ve dolayısıyla bir evlenme engeli meydana getiremez (es-Serahsî,
a.g.e, IV" 204 vd.; el-Cassas, Ahkâmü'l-Kur'ân, II, 137; el-Mevsılı,
el-İhtiyar, III, 88; Ö.N. Bilmen, İstilâhât-ı
Fıkhiyye Kamusu, II, 97).

Süt Hısımlığı: İslâm
hukuku, kan ve sıhriyet yoluyla hısımlıktan başka
bir hısımlık daha kabul etmiştir. Kendinden olmayan
bir çocuğu emziren kadınla o çocuk arasında süt hısımlığı
doğar. Kadın süt ana, çocuk da süt evlat olur. Süt hısımlığı
bazı istisnalar dışında kan
hısımlığı ile aynı yasağı
doğurur. Kilise hukukunda da mânevî hısımlık
diyebileceğimiz buna benzer bir hısımlık vardır.
Buna "vaftiz etme" denir. Vaftiz âdeti, vaftiz baba ve vaftiz
ana ile vaftiz edilen çocuk arasında mânevî bir hısımlık
doğurur ve bu hısımları birbirleriyle evlenemez (Halil
Cin, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, s. 105; Hukuku A ile
Kararnâmesi, madde 29).

Âyet-i kerimede yalnız süt ana ve süt kardeşten
söz edilmiş (en-Nisâ, 4/23), diğer süt hısımlarına
temas edilmemiştir. "Nesepçe haram olanlar süt cihetiyle de
haram olurlar" (Buhârî, Şehâdet, 7; Müslim, Radâ, l) hadisi
bu konudaki genel prensibi oluşturur. İslâm hukukçularının
büyük çoğunluğuna göre, çocuğun ilk iki yaş içinde
emdiği sut, hısımlık doğurur (el-Bakara, 2/233).
Ebû Hanîfe'ye göre ise bu süre otuz aydır. Zira ".. (Çocuğun
ana karnında taşınması ile sütten kesilmesinin
süresi otu: aydır" (el-Ahkaf, 46/15) âyeti buna delildir. Otuz
ay, hem hamileliğin hem de sütten ayrılmanın ayrı
ayrı süresidir. Ebû Hanîfe ile İmam Mâlik'e göre, haramlığın
doğması için emilen sütün az veya çok olması
arasında fark yoktur. Çünkü âyet ve hadiste emilecek sütün
miktarı belirtilmemiştir. İmam Şâfii ise, beş
doyurucu ve fasılalı emişi şart koşar.
Dayandığı delil Hz. Âişe'den nakledilen ve emme
sayısını on'dan beş'e indiren rivâyettir. Hz. Âişe
bunu âyet olarak nakletmişse de ispât edilemediği için
Kur'ân'a yazılmamış ve Şafiîlerce Kur'ân'a yazılıp
okunması neshedilmiş fakat hükmü bâki kalmış
âyetlerden sayılmıştır (Ahmed, Davudoğlu, Sahîh-i
Müslim Tercemesi ve Şerhi, VII, 368, 369). Hanefilere göre bu,
tilâveti de hükmü de mensûh âyet kabul edilmiştir (İbnü'l
Hümâm, Fethu'l-Kadîr, Radâ bahsi).

Süt hısımlığı meydana gelince
nesep bakımından hısımlık gibi mutlak evlenme
engelleri doğar. Bunları şu prensipte toplamak mümkündür.
Emenin kendisi, süt emzirenin nesline haram olur. Bunlar şu
hısımlardır: Süt emen bir erkek çocuğunu esas
alırsak; usûlü yani süt anası, süt ninesi.... süt kızı,
süt çocuklarının kızları, süt kız kardeşi
veya süt kardeşlerinin ilânihaye kızları, süt hala ve
süt teyze ile ebedi evlenme yasağı doğar.

Süt hısımlığı olan kimseler
her nasılsa evlenmişlerse nikâhları Ebû Yûsuf ve
İmam Muhammed'e göre bâtıldır. Süt hısımları
birbirine yabancı olmazlar. Bir fitne tehlikesi yoksa birbirine
bakabilirler.

Hamdi DÖNDÜREN


Konular