Şamil | Kategoriler | Konular
Hacb
HACB
Örtmek, engel olmak, mahrum bırakmak. Daha
yakın bir mirasçının bulunması sebebiyle bir vârisin
tamamen veya kısmen mirastan mahrum olması" anlamında
bir İslâm miras hukuku terimi. Bir kimseyi mirastan mahrum bırakan
vârise "hâcib", mirastan mahrum bırakılan kimseye
"mahcûb" veya "sâkıt" (düşen) denir.
Aslında mahcub mirasçıdır. Kendisini hacbeden
bulunmadığı takdirde mirastan hissesini alır.
Hacb; hacb-ı hırman (bir vârisi mirastan
tamamen mahrum etmek) ve hacb-ı noksan (bir vârisin hissesini
çoktan aza indirmek) diye ikiye ayrılır.
Hiçbir zaman mirastan mahrum olmayan kimseler: Baba, oğul,
koca, kız, anne, hanım. Bunlar her durumda mirasçıdır.
Çünkü bunlardan oğul dışındakiler mirasta belirli
hisse sahibi (ashab-ı ferâiz)dir. Hisseleri Nisâ suresi onbir ve
onikinci ayetlerle tayin edilmiştir. Oğul ise birinci
sınıftan asabedir. Bu sayılan kimseler, başka mirasçı
bulunduğunda hisseleri azalabilirse de, tamamen mirastan mahrum
olmazlar. "Allah size, çocuklarınız(ın
alacağı miras) hakkında, erkeğe kadının
payının iki mislini tavsiye eder; (çocuklar) ikiden fazla kadın
iseler, (ölenin geriye) bıraktığının üçte
ikisi onlarındır. Eğer (çocuk) yalnız bir
kadınsa (mirasın) yarısı onundur. Ölenin çocuğu
varsa, ana babasından her birinin altıda bir hissesi vardır.
Eğer çocuğu yok da ana babası ona vâris oluyorsa, anasına
üçte bir düşer. Eğer kardeşleri varsa anasının
payı altıda birdir. (Bu hükümler, ölenin) yapacağı
vasiyetten, ya da borcundan sonradır. Babalarınız ve
oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size
daha yakın olduğunu bilemezsiniz. Bunlar Allah'ın
koyduğu farzlardır. Şüphesiz Allah bilendir, hikmet
sahibidir. Eğer çocukları yoksa eşlerinizin
yapacakları vasiyetten ve borçtan sonra geriye bıraktıkları
mirasın yarısı sizindir. Çocukları varsa
bıraktıklarının dörtte biri sizindir. Sizin de çocuğunuz
yoksa yapacağınız' vasiyyet ve borçtan sonra bıraktığınızın
dörtte biri onlarındır. Çocuğunuz varsa
bıraktığınızın sekizde biri
onlarındır. Eğer (ölen) erkek veya kadının mirasçısı
evladı ve ana babası olmayıp (başka yakınlar ise
o zaman) bir erkek veya bir kız kardeşi varsa her birine
altıda bir düşer. Bundan fazla iseler üçte bire ortaktırlar.
(Bu taksim) zarar verici olmayan vasiyet: ve borçtan sonra (uygulanır).
Bunlar, Allah'tan (size) vasiyettir. Allah bilendir, halîmdir" (en-Nisa,
4/11-12).
Duruma göre bazen vâris olup, bazen hiç vâris
olamayanlar: meselâ bir ölünün vâris olarak sadece amcası
bulunursa o, bu ölünün terekesinin tamamını alır. Fakat
bu ölünün bir oğlu veya ana-baba bir yahut baba bir, bir
kardeşi bulunursa amcası hiçbir şey alamaz. Bu durumda,
ölen şahsın oğlu veya kardeşi, amcasını
hacb-ı hırman ile hacbetmiş olur. Bu ikinci
sınıfta bulunan kimselerden ölüye yakın olanlar, uzak
olanları hacbederler: Oğul, oğlun oğlunu,. ana-baba
bir kardeş, baba bir kardeşi hacbeder (Fetâvây-i Hindiyye
tercümesi; XIV/484).
Hacb-ı Noksan: Miras hisseleri, daha yakın
başka mirasçılar dolayısıyla, azalan varisler
şunlardır: Koca, karı, anne, oğul kızı, baba
bir kızkardeş.
Kocanın ölen kansının terekesinden
alacağı hisse 1/2 iken, karısının çocuğu
olması hâlinde kocanın bu hissesi 1/4'e düşer.
Kocasının terekesinden 1/4 hisse sahibi olan
eş, kocasının çocuğu veya onun oğlunun çocuğu
bulunursa,1/8 hisse alır.
Terekenin 1/3ünü alması gereken anne, ölenin
çocuğu, oğlunun çocuğu veya en az iki kardeşi
bulunması halinde 1/6 pay alır.
Oğul kızı'na gelince bu bir tane ise
1/2; birden çok ise 2/3 alır. Ölenin kendi kızı ile
beraber bulunursa hissesi 1/6 ya düşer.
Baba bir kızkardeş bir tane ise 1/2; birden
çok ise 2/3 hisse alır. Fakat ana-baba bir kızkardeş ile
beraber bulunursa hissesi 1/6'ya düşer (Fetâvây-ı Hindiyye
tercümesi XIV, 488; en-Nisâ 4/11-12).
Hacbin esası olan: "daha yakın
akrabanın uzak akrabayı mirastan mahrum bırakması"
prensibi; "Malı, hisse sahipleri arasında Allah'ın
kitabına göre taksim ediniz. Geri kalanı, asabeden ölüye en
yakın olan erkek akrabanın hakkıdır" (et-Tac, II,
255) hadîsine dayanmaktadır. Hacb ile ilgili esaslara gelince;
Derece bakımından yakın olan, uzak
olanı hacbeder: Baba dedeyi; oğul; oğlun oğlunu
hacbeder. Yani, baba varken dede; oğul varken oğlun oğlu
mirastan hisse alamaz.
Derece bakımından eşit olan asabelerden
yakınlıkta kuvvetli (kurb-i karâbet) olan diğerini
hacbeder: ana-baba bir erkek kardeş, baba bir erkek kardeşi
hacbeder. Ana-baba bir erkek kardeş ile baba bir erkek kardeş,
aynı derecede asabedir. Fakat ana-baba bir erkek kardeş
yakınlıkta daha kuvvetlidir (Ali Himmet Berki, İslâm
Hukukunda Ferâiz ve İntikal, s. 140).
Bütün büyükanneler, ana ile mirastan düşerler.
Ölenin birden çok kızı ile birlikte bulunan oğul
kızı da mirastan düşer.
Başkasını mirastan hacbeden kişinin
kendisinin mirastan pay alması şart değildir. Meselâ; bir
kimse vefat ettiğinde baba ve anası ile iki kardeşini
mirası bıraksa, kardeşler baba ile sakıt olurlar ise
de ananın hissesini de üçte birden altıda bire düşürürler
(Ömer Nasuhi Bilmen, Istılâhât-ı Fıkhıyye Kamusu,
V, 238).
Halit ÜNAL