Şamil | Kategoriler | Konular

Dırhem

DİRHEM

Arap para sisteminde gümüş sikke yerine
kullanılmış, daha sonra Osmanlılara geçmiş bir
para birimi. Çoğulu derâhim'dir. Farsça direm'den alınmadır.

Dirhemin 2,97 gramlık para şeklinin Hz. Ömer
tarafından darbedildiği kuvvetli olarak rivâyet edilir.
İslâmiyete ait en eski dirhemler, bazı şüpheli sikkeler
müstesna, 75/694 yılından kalmadır. Müslümanlara bu
dirhemin Sâsânî dirheminden gelmiş olduğu şüphesizdir.
İran'da Sâsânî dirhemleri 4,25 gramlık yeni Atina drahmisinin
ağırlığında olarak kabul edilmiş ve bu vezin
hemen hemen Sâsânî devletinin sona ermesine kadar değişmeden
kalmıştır. İran'daki Arap vâlileri eski tipi muhafaza
etmekle birlikte daha hafif sikkeler darbetmişlerdir. Bunların
birçok sikkeleri 2,90 gr. ağırlığında olup,
resmi dirheme uygundur.

Dirhemin resmi ağırlığını
tespit etmek, dinarın ağırlığını tayin
etmekten daha güçtür. Çünkü dirhemler hiç bir zaman ihtimamla basılmamıştır.
Dirhemin resmi rayicinin tesbiti hususunda tarihlerde gördüğümüz
kayıtlar birbirini tutmaz. Yalnız hepsinin birleştiği
nokta dirhemin ağırlığı ile miskalin birbirine
oranının 7/10 olduğudur. Fakat miskal hakiki dinar (Mekke
miskali 4,25 gram)'a nisbet edildiği zaman bir mânâ ifade eder.
Dirhemin en muhtemel ağırlığı 2,97 gramdır.
Bu sikke gerek mevcut sikkelere ve camdan yapılmış vezin
ölçülerine, gerek E.T. Rogers tarafından Fayyum'da bulunan
el-Muktedir devrine (295-320/908-932) ait sikke vezinlerine
uymaktadır.

Dirhemin katlarına ve cüzlerine ilk hicri yüzyıllarda
pek rast gelinmez. çüzlerinden en çok kullanılanı 1/6 dânık,
en çok yaygınlaşmış olanı da 1/2 dirhem idi (A.
V. Zambaur, İA, Dirhem mad.; M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih
Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Dirhem, mad.)

Dirhem-i Örfî:

Onaltı kırattan ibaret gümüş
hakkında kullanılan bir tabirdir. Bu da 3,2 gram eder. Bazı
İslâm âlimlerine göre zekâtta, diyette ve diğer İslâmî
borçlarda her yerin örfî dirhemi muteberdir. Ancak bu dirhemin, dirhemi
şer'îden eksik olmaması lâzımdır.

Dirhem-i Şer'î:

14 kırat gümüş para hakkında
kullanılır. Orta büyüklükte 70 arpa tanesinin ağırlığı
demektir. Bu da yaklaşık 2,8 gram eder. Zekâtta, mehirde,
diyette, hırsızlık nisabında muteber olan bu
dirhem'dir. Hz. Peygamber devrinde 20,12,10 kırat sıkletinde
üç türlü dirhem vardı. Halife Hz. Ömer (r.a.) zamanında
bunlar birleştirilerek ortalaması olan 14 kırat bir dirhem
kabul edilmiştir.

Hamdi DÖNDÜREN


Konular